Πολύ ενδιαφέρον -όπως πάντα- το άρθρο του Αντώνη Λιάκου στο σημερινό ΒΗΜΑ
www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=310090&ct=114&dt=17/01/2010
Νομίζω πως πρέπει να διαβαστεί με προσοχή από θεολόγους, θεολογούντες και δάσκαλους των Θρησκευτικών.

ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Τον τελευταίο καιρό απασχολεί την κοινή γνώμη το ζήτημα της ανάρτησης των θρησκευτικών συμβόλων στα σχολεία. Μάλιστα αυτό συνδέθηκε, όπως φάνηκε και στην αρθογραφία του ημερήσιου τύπου με τα θέματα της πρωινής προσευχής και του εκκλησιασμού. Δε χρειάζεται να τονιστεί πως η σχετική συζήτηση απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και ψυχραιμία αφού συνδέεται με έναν κατεξοχήν ευαίσθητο χώρο, όπως είναι η παιδεία.

Πρέπει να επισημανθεί καταρχήν πως τα θρησκευτικά σύμβολα στο ελληνικό σχολείο συνδέονται, όπως είναι φυσικό, με την ορθόδοξη πίστη. Έτσι όλες οι εικόνες που είναι αναρτημένες σχετίζονται με τη διδασκαλία της. Μάλιστα το 1987 ο αείμνηστος υπουργός Παιδείας Αντώνης Τρίτσης με εγκύκλιό του καθόριζε και τα χαρακτηριστικά τους. Όπως τόνιζε : «Ο Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων εκτύπωσε πέντε διαφορετικές εικόνες του “Χριστού Παντοκράτορα”, όπως παρουσιάζεται από τη Βυζαντινή Αγιογραφία, και χρησιμοποιείται από την Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία».

Να τονιστεί εδώ πως το ζήτημα των θρησκευτικών συμβόλων έχει απασχολήσει την ευρωπαϊκή κοινωνία. Πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 όταν μία οικογένεια από την περιοχή Regensburg της Βαυαρίας προσέφυγε στα δικαστήρια εναντίον της διαδεδομένης συνήθειας να αναρτώνται σταυροί και εικόνες στις τάξεις των σχολείων. Η συζήτηση συνεχίστηκε στη Γαλλία (που είναι απόλυτα λαϊκό κράτος) εξαιτίας του θορύβου που προέκυψε για τη χρήση μαντήλας από τις μουσουλμάνες μαθήτριες, ενώ πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), με αφορμή προσφυγή ιταλίδας μητέρας, έκρινε για την Ιταλία πως (απόφαση 3.11.2009, υπ΄ αριθμ. 30 σκέψη): «Με την επιβολή της υποχρεώσεως να εκτίθεται ο Εσταυρωμένος στις σχολικές αίθουσες διδασκαλίας, το Κράτος προσδίδει στη Ρωμαιοκαθολική θρησκεία μια προνομιακή θέση...».

***

Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα τα θρησκευτικά σύμβολα ήταν αναρτημένα στις σχολικές αίθουσες από την ίδρυσή του. Βέβαια, οι σημερινές συνθήκες διαφέρουν σε σχέση με αυτές που επικρατούσαν σε παλαιότερες εποχές, ενώ η πολυπολιτισμικότητα, η ανεξιθρησκία και η προστασία των δικαιωμάτων των θρησκευτικών μειονοτήτων αποτελούν μέλημα όλων των ευνομούμενων κρατών. Δε χωράει αμφιβολία πως αυτή η πραγματικότητα έχει επηρεάσει και σχολικές πρακτικές –σαν αυτή της ανάρτησης θρησκευτικών συμβόλων- που μέχρι σήμερα θεωρούνταν αυτονόητες. Φυσικά αυτό δε σημαίνει πως ο χώρος της παιδείας πρέπει να χωριστεί σε στρατόπεδα «εικονομάχων» και «εικονόφιλων» . Άλλωστε κάτι τέτοιο μάλλον θα δημιουργούσε πολλά προβλήματα και άκαιρες εντάσεις.

Η σχολική εμπειρία έχει αποδείξει πως μέχρι τώρα τα θρησκευτικά σύμβολα δε δημιούργησαν καμία αναταραχή στα σχολεία και δεν έθιξαν την αξιοπρέπεια κάποιου μαθητή, διδάσκοντα ή γονέα. Μάλιστα σε κάποια μαθήματα αποτέλεσαν και εποπτικό υλικό, αφού έγιναν αφορμή συζήτησης για τη βυζαντινή τέχνη και τις πρακτικές της. Ταυτόχρονα τα πρόσωπα που εικονίζονται (κυρίως η Παναγία Βρεφοκρατούσα) προβάλλουν ένα πρότυπο αγάπης και φροντίδας, που το εκτιμούν ιδιαίτερα τα παιδιά και οι έφηβοι που βρίσκονται σε μία ηλικία με ανεπτυγμένες τις ευαισθησίες τους.

Το βασικό ερώτημα βέβαια εξακολουθεί να παραμένει και αφορά τη θέση των χριστιανικών (γιατί περί αυτών πρόκειται) συμβόλων στο εκπαιδευτικό σύστημα ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους. Θα πρέπει δηλαδή να παραμείνουν ή δεν έχουν θέση σε αυτό και πρέπει να καταργηθούν;

Νομίζω πως η απάντηση συνδέεται με τις αξίες και τις αρχές που κάθε πολιτεία θέλει να εμφυτεύσει στους νέους ανθρώπους. Έγινε προηγουμένως λόγος για την πολυπολιτισμικότητα, την ανεξιθρησκεία και την ανοχή απέναντι στις διαφορετικές θρησκευτικές αντιλήψεις, που αποτελούν βασικά συστατικά του σημερινού ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αυτές όμως έχουν ως βάση τους κάποιες αρχές και ιδέες. Υπάρχει αμφιβολία πως βασική πηγή έμπνευσής τους είναι και η διδασκαλία της χριστιανικής θρησκείας; Αυτό είναι μία αλήθεια που δε μπορεί να αμαυρωθεί εξαιτίας αρνητικών πρακτικών για τις οποίες υπεύθυνοι είναι συγκεκριμένα άτομα που αποκαλούνταν εκπρόσωποί της. Με άλλα λόγια ποιος αμφισβητεί πως η Ευρώπη έχει οικοδομηθεί και με τις χριστιανικές αρχές; Επομένως το χριστιανικό σύμβολο, υπενθυμίζει εκτός των άλλων, πως επηρέασε και δημιουργήθηκε, ακριβώς εξαιτίας αυτής της επιρροής, από ένα σπουδαίο πολιτιστικό μόρφωμα, το ευρωπαϊκό.

Οπότε ένα θρησκευτικό σύμβολο δεν έχει μόνο θρησκευτική αξία για κάποιους πιστούς, αλλά αποτελεί και πολιτιστικό αγαθό. Eίναι μέσον γνωριμίας με αξίες και αρχές που έχουν επιδράσει και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα στο οποίο είναι ενταγμένοι όλοι οι μαθητές μας ανεξάρτητα από τη θρησκευτική ομάδα στην οποία ανήκουν.

***

Τελειώνοντας να τονιστεί πως η συζήτηση για τα θρησκευτικά σύμβολα μόλις έχει αρχίσει στη χώρα μας. Νομίζω πως έχει δρόμο μπροστά της. Ωστόσο για να είναι γόνιμη είναι απαραίτητο να είναι νηφάλια και να λαμβάνει υπόψη της πως αφορά ένα από τα πιο σημαντικά συστατικά της κοινωνίας που είναι η παιδεία μας.

"ΟΥΔΕ ΒΑΛΛΟΥΣΙΝ ΟΙΝΟΝ ΝΕΟΝ ΕΙΣ ΑΣΚΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΥΣ"

(Μτθ. 9,17)

Δε νομίζω να αμφιβάλλει κανένας πως η σημερινή πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική από αυτή που γνωρίζαμε ακόμη και πριν από 5 ή 10 χρόνια. Αλλοίμονο σ’ εκείνον που δεν το έχει κατανοήσει ή προσπαθεί να ερμηνεύσει (και να ζήσει) στο σήμερα χρησιμοποιώντας ξεπερασμένες πρακτικές. Είναι σίγουρο πως θα αντιμετωπίσει δυσκολίες οι οποίες δε θα αφορούν μόνο αυτόν αλλά και όλους αυτούς που επηρεάζει.

Επομένως, όποιος επιθυμεί να αρθρώνει (και να έχει) λόγο για τα δημόσια πράγματα θα πρέπει να γνωρίζει πως αυτό συνεπάγεται παρέμβαση που θα έχει ως βάση τη γνώση των σημερινών προβλημάτων και αγωνιών και όχι αυτή που αφορούσε παλαιότερες δεκαετίες. Αυτό βέβαια είναι γνωστό, και γι’ αυτό στο σύνολο σχεδόν των ανθρώπινων ομάδων οι απόμαχοι είτε δημιουργούν δικά τους σωματεία ή αρκούνται στο ρόλο του επίτιμου εταίρου και όχι του άμεσου διαχειριστή ζητημάτων που αφορούν εν ενεργεία μέλη τους.

***

Το μάθημα των Θρησκευτικών αποτελεί, όπως είναι γνωστό, μέρος του σημερινού Αναλυτικού Προγράμματος. Δε χρειάζεται να τονιστεί πως διδάσκεται δύο ώρες την εβδομάδα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με θεματολογία που περιλαμβάνει ζητήματα από τη Βίβλο, την Εκκλησιαστική ιστορία, τη Λειτουργική, τη Δογματική και την Ηθική της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ενώ δίνονται ελάχιστα και αποσπασματικά στοιχεία για τις χριστιανικές ομολογίες και τα θρησκεύματα. Παρά το γεγονός πως πολλοί συμπολίτες το θεωρούν «δευτερεύον μάθημα» κάτι που οφείλεται βασικά στη μη ένταξή του στο σύστημα για την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, ο θόρυβος γύρω από αυτό είναι συνεχής, ενώ φωνές που μιλούν για την αναβάθμισή του και άλλες που το αμφισβητούν ακούγονται συνεχώς.

Τα παραπάνω σημαίνουν πως αυτοί που διδάσκουν το μάθημα θα πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή διάλογο με όλες τις τάσεις που το αφορούν. Βασικά συστατικά του θα πρέπει να είναι η έλλειψη φοβικότητας , η εγκατάλειψη οποιασδήποτε αμυντικής στάσης που μόνο αρνητικά μπορεί να προκαλέσει και η απάλειψη συνδρόμων δημιουργίας «εχθρών» που πρέπει να καταπολεμηθούν από αυτούς που πιστεύουν πως κατέχουν –αυτοί και μόνο αυτοί- την αλήθεια.

Ταυτόχρονα είναι σημαντικό να υπάρχουν και εχέγγυα για να μπορεί το θρησκευτικό μάθημα να θεωρείται σύγχρονο. Δεν είναι δυνατό στην εποχή του διαδραστικού πίνακα να προσπαθεί κάποιος να το υπερασπιστεί με επιχειρήματα, τα οποία μπορεί να έπειθαν τον άνθρωπο της δεκαετίας του 1960 ή του 1970 αλλά σήμερα μάλλον προκαλούν θυμηδία.

Εκτός όμως από το διάλογο για μία συνολικότερη αναβάθμιση του μαθήματος είναι αναγκαίο να υπάρχουν και προτάσεις για την καλύτερη προσφορά του. Αυτές σίγουρα μπορούν να τις κάνουν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Φυσικά αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να στερηθεί κάποιος άλλος το δικαίωμα να έχει λόγο. Δε θα πρέπει όμως να έχει την απαίτηση να θεωρείται αυτός έκφραση των μάχιμων της έδρας που γνωρίζουν τις σημερινές ανάγκες και τις προτεραιότητες.

Αυτές οι προτάσεις χρειάζεται να πείσουν την κοινωνία για την αξία των Θρησκευτικών και θα αναδείξουν τη σημαντική προσφορά του στη δημιουργία της προσωπικότητας του νέου ανθρώπου. Εδώ λοιπόν χρειάζεται και πλήρης κατανόηση της σημερινής πραγματικότητας –που θα συμβάλλει αποφασιστικά στη δημιουργία σύγχρονων Αναλυτικών προγραμμάτων για το μάθημα, αφού αυτό αυτονόητα αφορά σημερινούς μαθητές- και διάθεση για καλόπιστο διάλογο με όλους χωρίς κανένα φοβικό σύνδρομο, όπως τονίστηκε και προηγουμένως. Αν υπάρχουν αυτά τότε δε θα υπάρξει κανένα πρόβλημα για το μάθημα και τους Θεολόγους αν όχι μάλλον θα πρέπει να κινηθούμε όλοι για τη δημιουργία τους.

H TAYTOTHTA TOY "ΣΗΜΕΙΟΥ"

Νομίζω πως από την πρώτη στιγμή της εμφάνισης του ΣΗΜΕΙΟΥ (ως τοποθεσίας web) έγινε γνωστή η ταυτότητά του: είναι μία απόπειρα παρέμβασης στη Θεολογία, που προσπαθεί να αναδείξει τον ποιητικό και συνάμα προφητικό λόγο της. Αυτό βέβαια ισχύει και για το blog που έχει το ίδιο όνομα. Δεν είναι δηλαδή ούτε απολογητικές ούτε ομολογιακές σελίδες, και δεν έχουν καμία αμυντική διάθεση. Επομένως οι αγαπητοί φίλοι που προσπαθούν να ανοίξουν έναν αντίστοιχο διάλογο από τις σελίδες του ΣΗΜΕΙΟΥ μάλλον θα πρέπει να επιλέξουν άλλο χώρο.

ΣΑΒΒΑΣ ΑΓΟΥΡΙΔΗςΣ Ο ΑΙΩΝΙΟΣ ΕΦΗΒΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Μόλις πληροφορήθηκα πως δε βρίσκεται πια ανάμεσά μας ο δάσκαλος μας Σάββας Αγουρίδης, ο αιώνιος έφηβος της θεολογίας. Ήταν από αυτούς που μας έκαναν υπερήφανους που σπουδάζαμε θεολογία. Πιστεύω πως μαζί με τον Χρήστο Ανδρούτσο, τον Παναγιώτη Τρεμπέλα και τον Νίκο Νησιώτη ήταν οι κορυφές της ελληνικής θεολογίας κατά τον 20ο αιώνα. Κρίμα που δεν έγινε ακαδημαϊκός, γιατί το άξιζε και με το παραπάνω.

Τα μαθήματά του ήταν αξεπέραστα. Παρακολουθούσαμε την ερμηνεία που έκανε στην Επιστολή προς Κορινθίους και λέγαμε πως αξίζει που έχουμε εισαχτεί σε αυτή τη σχολή. Προσιτός και αγαπητός σε όλους είχε πάντα έναν καλό λόγο και ένα χαμόγελο. Όταν του έστειλα ένα πρωτόλιο, μία εργασία μου γεμάτη λάθη, για να τη δει, όχι μόνο δεν την αγνόησε, αλλά μου έστειλε τις συμβουλές του, πολύτιμες όπως πάντα, και βιβλία  από την προσωπική του βιβλιοθήκη για να ενημερωθώ για το θέμα.

Τα έργα του αποτελούν σημαντικό υλικό για κάθε διανοούμενο, όπως του άρεσε να αποκαλεί τους αναγνώστες των έργων του, τιμώντας τους με αυτό τον τρόπο. Σταχυολογώ μερικά από αυτά που μου έρχονται στο μυαλό: Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης, Υπόμνημα στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, Υπόμνημα στην Αποκάλυψη, στις  Ιωάννειες επιστολές, Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος και πάρα πολλά ακόμη.

Ήταν ένας μεγάλος επιστήμονας. Απεχθάνονταν το συντηρητισμό, την παραδοσιαρχία και τους δήθεν. Ευθύς άνθρωπος, έλεγε πάντα με παρρησία τη γνώμη του, γνωρίζοντας πως υπηρετεί την αλήθεια.

Δάσκαλε καλό ταξίδι! Θα είσαι πάντα μέσα στις καρδιές μας.

Βρήκα αρκετά ενδιαφέροντα τα θέματα του Γνωστικού αντικειμένου που έπρεπε να απαντήσουν οι θεολόγοι στο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ στις 31-1-2009 (www.asep.gr/portal-files/dynamic/ps0downloads/3p2008/a/THEOLOGON_GNOSTIKO.pdf ). Νομίζω πως καλύπτουν όλα τα ζητήματα που πραγματεύεται η ύλη σε Γυμνάσιο και Λύκειο. Στο Ερώτημα 1 που αφορά την Πασχάλια Επιστολή του Διονυσίου Αλεξανδρείας πάντως θα προτιμούσα μία άλλη ερώτηση πιο συγκεκριμένη για την επικαιροποίηση του θέματος, και ίσως θα έπρεπε να προστεθεί και άλλη μία που να συνδέεται με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής που γράφτηκε το κείμενο. Ας μη ξεχνάμε ότι η χριστιανική διδασκαλία είναι κατεξοχήν "ιστορική".

ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Ένα καταπληκτικό blog που το συστήνω ανεπιφύλακτα σε όλους. Είναι το Ιστολόγιο βιβλικών σπουδών / Biblical Studies Blog της κ. Αικατερίνης Τσαλαμπούνη. Με συνεχή ενημέρωση, με ουσιαστικά και κατατοπιστικά σχόλια είναι πραγματικά μία σπουδαία δουλειά που της αξίζουν πολλά συγχαρητήρια.
Η δ/νσή της σελίδας είναι
http://biblicalstudiesblog.blogspot.com/